ژان ژارک روسو: فرد، آزادی و از خود بیگانگی

از خود بیگانگی ‏‎(alienation)‎‏ مفهومی بسیار اساسی در اندیشه اجتماعی، سیاسی متفکران غربی به شمار می رود. این مفهوم در مسیر تاریخی خود دچار تحولات اساسی گشته است. اما از شواهد و قراین پیداست که ژان ژاک، روسو متفکر شهیر فرانسوی تقریبا جزو اولین متفکرانی است که مفاهیم بیگانگی و از خودبیگانگی در اندیشه وی مستتر می باشند. روسو نیز مانند سایر متفکران غربی برای بررسی مسئله ذهنی خویش یعنی الیناسیون از انسان شروع می کند. کانون اصلی بحثهای وی انسان و چگونگی تحقق طبیعت این انسان در جامعه است. روسو در رابطه با ماهیت انسان خوشبین است. وی با تصویری که از انسان طبیعی قبل از انعقاد قرارداد اجتماعی ارائه می دهد، قصد بیان این اندیشه را دارد که فرد در درون جامعه منعقد شده دچار نوعی از خودبیگانگی و بیگانگی نسبت به همنوعان خویش می شود. در واقع شاید بتوان گفت که فصل مشترک کتابهای روسو همین موضوع از خودبیگانگی فرد است. او با بررسی دیالکتیکی فرد (تز)، جامعه و از دست رفتن آزادی (آنتی تز) و قرارداد اجتماعی فرصتی (سنتز) به این نتیجه می رسد که انسان طبیعی با انعقاد قرارداد و سپس در رشد تاریخی خود با ایجاد مالکیت و اختراع علوم و هنرها از خویشتن خویش دور شده و دچار بحران فردیت و از خودبیگانگی گشته است. او با مشاهده بحران مزبور در جامعه عصر خویش و در درون انسان تاریخی به بررسی آن در دو گفتار معروف خویش به نام (گفتار در باب منشا نابرابری در میان مردم) و گفتار در باب علوم و هنرها می پردازد و نتیجه می گیرد که علت این امر چیزی جز وجو مالکیت خصوصی و رشد علوم و هنرها نمی تواند باشدروسو تنها به بررسی موضوع نمی پردازد بلکه برای رفع آن راه حل نیز ارائه می دهد. این راه حلهای را می توان در دو کتاب معروف وی به نامهای قرارداد اجتماعی و امیل دید.او در این کتاب قصد تربیت فردی به نام امیل را دارد تا بتواند در جامعه ای مانند جامعه فرضی قرارداد اجتماعی زندگی کند.